در میان مجموعه مهارتهای زندگی، شاید بتوان گفت مهارتهای ارتباطی بیش از سایر مهارتها مورد توجه قرار گرفته و معمولاً در سازمان‌ها و محیط‌های کسب و کار هم، منابع قابل توجهی صرف آموزش دادن و یاد گرفتن مهارتهای ارتباطی و دانش ارتباطات می‌شود.
اما به نظر می‌رسد که حوزه‌های زیرمجموعه‌ی مهارتهای ارتباطی، متناسب با اثربخشی و اهمیت خود، مورد توجه قرار نگرفته‌اند.
در بسیاری از زیرمجموعه‌های حوزه مهارتهای ارتباطی، کارآمد بودن مطالب و موضوعات، قربانی جذابیت موضوعات کم اهمیت‌تر شده است.
به این مثال‌ها توجه کنید:
در اصول و فنون مذاکره، منطقی است که همزمان به مواضع و گفته‌های صریح طرف مقابل و نیز به منافع پنهان و احساسات ناگفته‌ی او توجه کنیم.
اما بحث‌هایی مانند تحلیل علائم چهره و زبان بدن به خاطر جذاب بودن، سهم بسیار بیشتری از توجه را به خود جلب کرده‌اند. در حدی که مذاکره کردن گاهی اوقات در حد رفتار یک کارآگاه یا بازجو و تلاش دائمی برای کشف انگیزه‌های پنهان کاهش یافته است. کم نیستند آموزش‌های مذاکره که در آنها، درک و تحلیل مواضع و گفته‌های صریح افراد، در حاشیه‌ی آموزش و در سایه‌ی پیام‌های پنهان و رفتارهای غیرکلامی قرار می‌گیرد.
همچنین تسلط کلامی به معنای شناخت کلمات و به‌کارگیری درست آنها و مهارت در شفاف‌ترین و شیواترین بیان حرف‌ها از کلیدی‌ترین زیرمجموعه‌های مهارت ارتباطی است. اما بازی‌های کلامی و ترفندهای کلامی و ایجاد ابهام و ایهام در گفته‌ها، توجه بیشتری را به خود جلب کرده است.
مهارت گفتگو هم – شاید به علت جذابیت کمتر – چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد. اما در مقابل مهارت متقاعدسازی (که مهم است اما در اولویت پایین‌ترین قرار دارد – از استقبال بسیار بیشتری بهره‌مند می‌شود.
البته شاید لازم به تاکید باشد که:
متمم از هیچ‌یک از موضوعات فوق (حتی مواردی که جذابیت بیشتر اما اثربخشی کمتر دارند) غافل نیست.
اما بحث ما این است که در آموزش مهارتهای ارتباطی، منطقی است که مهارت های ارتباطی اثربخش‌تر (حتی اگر جذابیت کمتر دارند) در مقایسه با مهارتهای جذاب‌تر در اولویت قرار گیرند.
متمم برای مهارت ارائه مطلب، یک نقشه‌ی راه مستقل ارائه کرده است:
اگر چه نمی‌توان مهارت ارائه مطلب را به صورت مطلق از مجموعه مهارتهای ارتباطی جدا کرد، اما با توجه به اینکه متمم مهارت ارائه را به بحث و درس مستقلی تبدیل کرده است، منطقی است بپرسیم که متمم چه مرزی را برای مهارت ارائه در نظر گرفته و این مهارت چگونه از سایر مهارتهای ارتباطی تفکیک می‌شود؟
اگر بگوییم مهارتهای ارتباطی با ترکیبی از مهارتهای ارسال پیام و مهارتهای دریافت پیام شکل می‌گیرند و ساخته می‌شوند، ما مهارت ارائه را به عنوان مجموعه مهارتهایی در نظر می‌گیریم که سهم ارسال پیام در آنها به صورت محسوسی بیشتر از دریافت پیام است.
مهارتهایی مانند مهارت شنیدن و به طور خاص مهارت گفتگو (به هر شکل و با استفاده از هر ابزار) از جمله بحث‌های کلیدی دیگری هستند که خارج از حوزه‌ی مهارت ارائه قرار دارند و در درس مهارت ارتباطی مورد توجه قرار می‌گیرند.
متمم بر این باور است – و در طراحی درس‌ها این پیش‌فرض را دارد – که دوستان عزیزی که علاقمند به بهبود و توسعه مهارت ارائه مطلب هستند، وقت و حوصله‌ی بیشتری به خرج می‌دهند و درسهای مهارتهای ارتباطی را نیز حتماً در کنار درسهای مهارت ارائه و ترجیحاً قبل از آنها می‌خوانند.
شاید این مسیر کمی طولانی‌تر باشد، اما قطعاً دستاوردهای ماندگارتری دارد.
با توجه به اینکه دسترسی به برخی درسهای مرتبط با مهارت ارتباطی (مثل شخصیت شناسی و تحلیل رفتار متقابل و مهارت سخنرانی) صرفاً برای کاربران ویژه متمم وجود دارد و نیز اینکه مطالعه‌ی تدریجی آن با تمرین‌ها و حاشیه‌ها و درسهای جانبی، حدود سه تا پنج ماه از وقت شما را خواهد گرفت، پیشنهاد ما این است که برای استفاده از این مباحث، فعلاً یک اعتبار سه ماهه (۷۰ هزار تومان) یا به تدریج چند اعتبار یک ماهه (هر ماه ۲۷ هزار تومان) خریداری کنید.
در این سه ماه، علاوه بر درسهای مذکور به سایر درسهای ویژه متمم هم دسترسی خواهید داشت.
در مقایسه با بسیاری از مهارتهای دیگر، در مهارت ارتباطی نمی‌توان به سادگی یک زنجیره‌ی مشخص برای یادگیری پیشنهاد کرد و یا به صورت جدی و رسمی، از پیش‌نیاز بودن برخی مهارتها برای یادگیری سایر مهارتها حرف زد.
به عبارتی، هر کس ممکن است بسته به علاقه و نیاز و سلیقه‌ی خود، مسیر متفاوتی را انتخاب کند.
با این حال، در صورتی که ترجیح می‌دهید سبک و شیوه‌ی پیشنهادی متمم را رعایت کنید، شاید مسیر زیر یکی از مسیرهای مناسب و قابل استفاده باشد.
در سلسله درسهای مهارتهای ارتباطی، درس کوتاه اما مهمی داریم که می‌تواند تا حدی ابعاد و جزئیات و حواشی زمین بازی برای بهبود مهارت ارتباطی را برایمان شفاف‌تر کند:
البته نباید از عنوان این درس این‌گونه برداشت کنیم که به هر حال، از همان ابتدا قرار است ایراد‌هایی در خودمان پیدا کنیم.
بلکه پرسش‌های مطرح شده در این درس، کمک می‌کنند که ذهن‌مان روی بحث مهارت ارتباطی فعال‌تر شود و اولویت‌های یادگیری برایمان شفاف‌تر شود.
اولویت‌هایی که ممکن است برای هر فرد، در مقایسه با فرد دیگر متفاوت باشند.
یک فایل صوتی نیم ساعتی هم درباره معرفی درس مهارتهای ارتباطی در نظر گرفته‌ایم که میتوانید قبل از ورود به بحث‌های دیگر، به آن گوش بدهید.
البته بخش قابل توجهی از فایل، تاکید بر اهمیت درس و معرفی زیرمجموعه‌های مختلف درس است. بنابراین اگر به اندازه‌ی کافی به این بحث علاقه دارید و لازم نیست کسی برای شما، اهمیت آن را تکرار کند، شاید ترجیح بدهید در وقت‌تان صرفه‌جویی کنید و به این فایل گوش ندهید.
نیازهای ارتباطی ما انسان‌ها در طول تاریخ ثابت نبوده است.
زمانی حداکثر تعامل ما با دیگران، در حد همکاری برای شکار یا تقسیم دستاورد شکار بود.
امروز از ارتباط و گفتگو، برای انتقال دانسته‌ها و تجربیات، برای بیان کردن مدل ذهنی خود و نیز برای شرح پیچیده‌ترین و انتزاعی‌ترین احساسات‌مان استفاده می‌کنیم.
هر چه این تاریخچه‌ی تحول نیازهای ارتباطی را بهتر بشناسیم، درک بهتری از کارکرد مهارتهای ارتباطی برای زندگی امروز خواهیم داشت.
همچنین بهتر درک می‌کنیم که باید چه انتظاراتی از درس مهارت ارتباطی در متمم داشته باشیم.
به همین علت، یک درس مستقل را به نیازهای ارتباطی انسان و تاریخچه تحولات آن در طول زمان اختصاص داده‌ایم:
مفهوم اثربخشی، یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم در یادگیری مهارتها محسوب می‌شود.
در ساده‌ترین شکل نگاه به اثربخشی (که البته در عین سادگی، دقیق و کامل هم هست) می‌‌توانیم توجه به اثربخشی را در دو بخش مورد بحث قرار دهیم:
- آیا می‌دانم که هدف نهایی من چیست؟
- آیا مطمئن هستم که مسیری که طی می‌کنم و ابزاری که به کار می‌گیرم، من را به آن هدف نزدیک می‌کند و با آن هدف همسو است؟
به همین علت، منطقی است که در کنار وقتی که به یادگیری مهارتهای ارتباطی اختصاص می‌دهیم، همواره به اثربخشی ارتباط هم فکر کنیم.
شاید هنگام حرف زدن از انواع شیوه های ارتباطی در درس مهارتهای ارتباطی، بلافاصله ترکیبی از بحث‌های مهارت کلامی و زبان بدن را به خاطر بیاورید.
اما مهارتهای ارتباطی مجموعه بسیار گسترده‌تری از بحث‌ها را شامل می‌شود. استفاده از هر شیوه‌ای برای ارسال یا دریافت پیام را می‌توان زیرمجموعه‌ای از بحث مهارت ارتباطی در نظر گرفت.
ما در متمم درسهای ارتباطات غیرکلامی را تا کنون در قالب دو مجموعه‌ی مستقل تولید، تنظیم و ارائه کرده‌ایم:
زبان بدن و ارتباط غیرکلامی روانشناسی محیطی
هر دو مجموعه‌ی فوق (مانند تمام درسهای متمم) در حال توسعه و تکمیل هستند و به تدریج به درسهای آنها افزوده می‌شود.
اگر چه پیشنهاد می‌کنیم که نگاهی به درسهای ارتباط غیرکلامی و زبان بدن و روانشناسی محیطی بیندازید، اما اگر نظر متمم را بخواهید، ما پیشنهاد می‌کنیم به خاطر اینکه در حاشیه‌ها غرق نشوید و اصل موضوع را فراموش نکنید، مطالعه‌ی سایر درسهای متمم را – که در ادامه‌ی همین سلسله مطالب مطرح شود و در زیر همین درس هم به ترتیب فهرست شده‌اند – در اولویت قرار دهید.
شاید اگر چند سال پیش به یک کتاب دانشگاهی مربوط به مدیریت ارتباطات مراجعه می‌کردید، این نوع تقسیم‌بندی را کمتر مشاهده می‌کردید.
همچنین احتمالاً امروز هم در بسیاری از دانشگاه‌ها، هنوز تقسیم‌بندی حاکم، تقسیم مهارتهای ارتباطی به ارتباط کلامی و ارتباط غیرکلامی است.
اما باید به خاطر داشته باشیم که شرایط امروز دنیا و رواج گسترده و ارزان قیمت تکنولوژیهای مخابراتی باعث شده که ارتباطات دیجیتال (چه از نوع آنلاین و چه آفلاین) سهم قابل توجهی از ارتباطات ما انسان‌ها را به خود اختصاص دهند.
شرایط، نیازها، فرصت‌ها، تهدیدها، نقاط قوت و محدودیت‌های ارتباط دیجیتال، تفاوت زیادی با شکل سنتی ارتباط (ارتباط فیزیکی شفاهی یا مکتوب) دارد و منطقی است که در فضایی تخصصی و مستقل مورد بحث قرار گیرد.
کلمات و بحث‌های مرتبط با انتخاب و به کارگیری کلمات، آن‌قدر برای متمم و متممی‌ها مهم بوده که درس پرورش تسلط کلامی به صورت اختصاصی برای پرداختن به این موضوع در نظر گرفته شده و منتشر می‌شود.
با این حال، بخشی از بحث انتخاب کلمات و جمله‌ها و جمله‌بندی‌ها در گفتگو، بیش از آنکه به تسلط کلامی بازگردد به تسلط ما بر مهارت ارتباطی باز می‌گردد:
- اینکه در درون خودمان، واقعاً بدانیم چه می‌خواهیم بگوییم.
- اینکه بتوانیم خواسته‌ی خود را به بهترین شکل ممکن بیان کنیم.
- اینکه بخواهیم و بتوانیم مطمئن شویم که طرف مقابل هم، پیام ما را به همان شکل که مد نظر ما بوده دریافت کرده است.
ما درسهای متعددی در بحث مهارتهای ارتباطی با هدف توجه به پیام‌های پنهان در کلمات طراحی کرده‌ایم که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گفتگو با خود
- کلمات عینی و کلمات ذهنی
- جبر محیطی پنهان در جملات
- مقایسه به عنوان یک قضاوت
هیچکس نمی‌تواند ادعا کند که فهرست کاملی از ابزارهای ارتباطی تهیه و تدوین کرده است.
اما به هر حال هر یک از ما با شنیدن ابزارهای ارتباطی، چند مثال را به خاطر می‌آوریم و طبیعتاً بسته به شرایط خود و نیازهایمان، احتمالاً تسلط بیشتر بر تعدادی از آنها را در اولویت قرار می‌دهیم.
برخی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی به شرح زیر هستند:
گفتگو: گفتگو کردن با یک نفر دیگر، یکی از قدیمی‌ترین ابزارهای ارتباطی انسان است. جالب اینجاست که هنوز هم یکی از چالش‌برانگیزترین ابزارهاست. بخش مهمی از ضعف‌های ارتباطی ما انسان‌ها به شکلی با ضعف در مهارت گفتگو در ارتباط است. متمم هم در تکمیل و توسعه درس مهارتهای ارتباطی خود، بحث مهارت گفتگو را در اولویت قرار می‌دهد
